Wiemy już od ponad 30 lat, że większość przypadków raka szyjki macicy wywołana jest przetrwałą infekcją jednym z onkogennych szczepów wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV: Human Papiloma Virus). Badania nad rolą tych wirusów w powstawaniu raka szyjki macicy prowadził od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku Profesor Harald Zur Hausen, niemiecki naukowiec z Centrum Badań nad Rakiem w Heidelbergu. Jego odkrycie zostało docenione Nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny, przyznaną w 2008 r. Odkrycie związku między infekcją HPV, a rakiem szyjki macicy zainspirowało innych naukowców do prac nad wpływem różnych infekcji na rozwój nowotworów i dziś dzięki temu wiemy również między innymi, że infekcja wirusem zapalenia wątroby typu C prowadzić może do raka wątroby, a przetrwała infekcja bakterią Helicobacter Pylori może przyczynić się do pojawienia się wrzodów, a nawet raka żołądka.
Jak powstaje rak szyjki macicy?
1. Infekcja. Wróćmy do naszego głównego bohatera. Jednego z onkogennych wirusów HPV.
Wirusów HPV jest około 200 szczepów, z czego największy potencjał onkogenny ma 14 genotypów, a spośród nich powinniśmy się bać najbardziej: typu 16, 31 i 18 (dokładnie w tej kolejności). Wykrywanie infekcji onkogennymi szczepami HPV jest możliwe w Polsce już od 2021 roku zdalnie: samopobranie wymazu na badanie molekularne we własnej łazience, więcej przeczytasz w naszym specjalnym artykule.
Wirus HPV – jak można się zarazić?
Wirusem zarazić się można przede wszystkim w czasie współżycia, a wirus przez wiele miesięcy, a nawet lat może nie dawać żadnych objawów. Wnika on do komórek nabłonka szyjki macicy, który ma budowę wielowarstwową: jak mur z cegiełek.
2. Przetrwała infekcja, czyli trwająca co najmniej kilkanaście miesięcy, a często kilka lat powoduje, że materiał genetyczny wirusa (DNA) wnika do jądra komórki nabłonka i łączy się z jej centrum genetycznym. Taka uszkodzona komórka w normalnych warunkach uległaby „samozniszczeniu”. Dzieje się to z uszkodzonymi, chorymi komórkami naszego organizmu – to proces apoptozy. Jest to naturalny mechanizm oczyszczania naszego organizmu z nieprawidłowych komórek. Jednak w przypadku komórki przetrwale zainfekowanej HPV, ze zmienioną informacją genetyczną tak się nie dzieje. W czasie kiedy wirus „buszuje” już w komórkach nabłonka, będąc zintegrowanym z ich materiałem genetycznym dzieją się również inne zmiany. Między innymi komórki ułożone w prawidłowym nabłonku jak cegiełki w murze: jedna obok drugiej zaczynają się „rozjeżdżać” przez co powstają między nimi większe przestrzenie. Można takie zmiany wykryć znacznie szybciej zanim pojawią się widoczne nieprawidłowości – służy temu badanie ZedScan – skanowanie oporu nabłonka szyjki macicy w poszukiwaniu stanów przedrakowych.
Standardowo po wykryciu infekcji HPV, której towarzyszy nieprawidłowa cytologia zaleca się wykonanie badania kolposkopowego, w czasie którego czasem pobierane są wycinki do badania histopatologicznego. Kolposkopia jest najdokładniejszym badaniem, pozwalającym wykrywać zmiany przednowotworowe wywołane onkogennymi typami HPV, które na tym etapie można bezpiecznie i mało inwazyjnie leczyć, aby nie dopuścić do rozwoju inwazyjnego raka szyjki macicy.
Jeśli wykryjemy zmiany przedrakowe, określane też jako HSIL albo CIN 3 w wyniku badania histopatologicznego, to konieczne są już działania operacyjne – elektrokonizacja szyjki macicy.
LEEP – elektrokonizacja szyjki macicy. Jak leczyć, aby nie dopuścić do rozwoju raka szyjki macicy?
Jednak najważniejsze aby nie dopuścić do raka szyjki macicy to upewnić się czy nie masz wirusa HPV zamów test tutaj.
3. Rozwój raka.
Takie komórki stają się w pewnym sensie „nieśmiertelne” i zaczynają się dzielić w sposób niekontrolowany – powstaje guz, czyli rak szyjki macicy.
Chore, zmienione nowotworowo komórki rozprzestrzeniają się w głąb szyjki macicy oraz drogą naczyń krwionośnych mogą dawać przerzuty do narządów sąsiednich bądź nawet odległych. Ten proces jest już trudny do powstrzymania. Niestety na około 2800 przypadków raka szyjki macicy stwierdzanych rocznie w Polsce blisko 1800 kobiet umiera.
Zdecydowanie nie powinno tak być, ponieważ:
- Znamy czynnik wywołujący tę chorobę: onkogenny wirus HPV, przeciwko któremu opracowana została skuteczna i bezpieczna szczepionka – profilaktyka pierwotna raka szyjki macicy. Czy powinniśmy obawiać się szczepionki przeciw HPV?
- Możemy wykrywać infekcję HPV na początkowym etapie: testy molekularne pobierane z szyjki macicy czy też wydzieliny pochwowej mają czułość ponad 90%. Możemy oznaczać DNA HPV w czasie rutynowej wizyty ginekologicznej, pacjentki mogą pobierać wymaz samodzielnie w swojej własnej łazience, dzięki specjalnie zaprojektowanemu do tego celu zestawowi Evalyn Brush. Zostało już naukowo udowodnione, że pobieranie wymazu samopobranie przez pacjentkę ma taką samą czułość w wykrywaniu HPV jak badanie przez personel medyczny.
- Dysponujemy bardzo skutecznymi sposobami monitorowania pacjentek, u których wykryto infekcję HPV. Pamiętajmy – HPV nie równa się rakowi szyjki macicy, ale tylko wtedy, kiedy będziemy monitorowali taką infekcję, wykonywali odpowiednie badania (min. kolposkopia czy cytologia na podłożu płynnym LBC) oraz wkraczali z małoinwazyjnym zabiegiem LEEP, kiedy w szyjce macicy pojawiają się już zmiany dużego stopnia, będące już stanem przedrakowym.
Dlatego tak ważne jest, aby zapamiętać te 3 kroki, które uchronią Cię przed rakiem szyjki macicy:
- Wykonaj badanie na obecność HPV.
- Monitoruj infekcję wykonując kolposkopię i/lub cytologię na podłożu płynnym.
- Nie wahaj się podjąć leczenie małoinwazyjne LEEP, kiedy wykryto u Ciebie zmiany dużego stopnia (HSIL) w wycinkach kolposkopowych.
Dr n. med. Wojciech Homola, specjalista położnictwa i ginekologii, autor wielu prac naukowych z zakresu HPV oraz profilaktyki raka szyjki macicy, wieloletni wykładowca akademicki
