Każdego roku w Polsce u około 2,5 tysiąca kobiet diagnozowany jest rak szyjki macicy. W przypadku nowotworu we wczesnym stadium szanse na wyleczenie są bliskie 100%, jednak z czasem znacznie maleją. W czwartym stadium wyleczalność raka szyjki macicy jest aż dziesięciokrotnie niższa. Szybka diagnoza nowotworu ma zatem kluczowe znaczenie. W znacznym stopniu może pomóc w niej badanie pod kątem zakażenia wirusem HPV, który stanowi główny czynnik etiologiczny raka szyjki macicy.
HPV, a rak szyjki macicy – zależność
Wirus brodawczaka ludzkiego, czyli HPV, należący do rodziny papillomaviridae, jest szeroko rozpowszechniony wśród ludzi. Szacuje się, że zakażeniu wirusem HPV dotyka aż 8 na 10 osób aktywnych seksualnie w ciągu całego życia. W głównej mierze to właśnie stosunki płciowe odpowiadają za transmisję wirusa HPV. Stąd też wyższe ryzyko zakażeniem wirusem HPV występuje u osób wcześnie rozpoczynających współżycie, uprawiających seks bez prezerwatywy (prezerwatywa zmniejsza ryzyko zakażenia, ale go nie wyklucza). Duża liczba partnerów seksualnych zwiększa także ryzyko infekcji. Bardzo mało prawdopodobne jest aby zakażenie wirusem HPV stało się faktem poprzez korzystanie ze wspólnych ręczników oraz bielizny. Chociaż infekcja HPV jest uznawana powodującą po wielu latach raka szyjki macicy, należy mieć świadomość, że istnieje prawie 200 podtypów wirusa i mają one różny potencjał onkogenny. Część odmian HPV jest niegroźna dla zdrowia (tzw. niskoonkogenne typy wirusa HPV), powoduje natomiast nieestetyczne zmiany skórne, czyli tzw. kłykciny kończyste inaczej brodawki płciowe.
Łagodne podtypy HPV (human papilloma virus)
Wiele podtypów wirusa HPV charakteryzuje się niskim ryzykiem onkologicznym. Przykładowo odmiany HPV 1 i 2 powodują powstawanie kurzajek oraz brodawek na rękach i stopach. U osób zakażonych niskoonkogennym wirusem HPV w wyniku aktywności seksualnej mogą powstawać odmiany takich brodawek na narządach płciowych, czyli kłykciny kończyste. To łagodne zmiany skóry i błon śluzowych, które mają różną wielkość i najczęściej występują w okolicy odbytu, w pochwie, na sromie i szyjce macicy, w obrębie penisa, moszny oraz krocza. Chociaż kłykciny kończyste na ogół nie grożą transformacją nowotworową, stanowią problem natury estetycznej. Mogą również powodować dyskomfort bólowy. Z tego powodu większość osób decyduje się na ich usuwanie: chirurgicznie, laserowo lub poprzez krioterapię. Co istotne, osoby immunokompetentne, czyli posiadające prawidłową odporność, mogą wcale nie doświadczać objawów jakie powodują niskoonkogenne wirusy HPV. Na ogół kłykciny dotykają osób o obniżonej odporności. Pamiętajmy jednak, że brodawki płciowe mówią nam, że dotknęło nas zakażenie wirusem hpv i warto zbadać również zbadać przy obecności kłykcin kończystych także czy nie jesteśmy zarażeni onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego hpv.
Wirusy HPV wysokoonkogenne
Istnieją określone odmiany wirusa HPV , tzw. wysokoonkogenne, które najczęściej wywołują zmiany karcynogenetyczne (czyli nowotworowe) w komórkach nabłonka szyjki macicy. To właśnie one stwarzają najwyższe zagrożenie raka szyjki macicy u kobiet i raka prącia u mężczyzn. Jaki wirus powoduje najczęściej raka szyjki macicy? Mowa o podtypach HPV 16, HPV 31 i HPV 18, które odpowiadają nawet za ponad 80% wszystkich przypadków raka szyjki macicy. Inne typy, również mocno rozpowszechnione typy HPV onkogenne o wysokim ryzyku onkologicznym to odmiany 33, 45, 51, 52. W przypadku aż 98% przypadków raka szyjki macicy przyczynę stanowi któraś z wyżej wymienionych odmian HPV. Wirus wnika do wielowarstwowego nabłonka i jeśli będzie działał długo jest bardzo niebezpieczny dla zdrowia, szczególnie jeśli nabłonek jest uszkodzony. Zachodzą wówczas niekontrolowane podziały komórkowe, które nie powodują jednak wcześniej wspomnianych brodawek płciowych. Oprócz raka szyjki macicy przewlekła infekcja HPV odpowiada za rozwój nowotworu odbytu, a także innych nowotworów, między innymi raka sromu, pochwy, prącia, głowy, szyi, jamy ustnej, dróg oddechowych, a nawet płuc. Wirus HPV 16 uznaje się za najbardziej niebezpieczny dla kobiet, ponieważ kilkaset razy zwiększa on ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy, szczególnie u osób z obniżoną odpornością. Także wczesne rozpoczęcie współżycia zwiększa ryzyko na przetrwałą infekcję hpv, szczególnie onkogennymi typami wirusa brodawczaka, a tym samym rozwój po wielu latach raka szyjki macicy.
Ile lat rozwija się rak szyjki macicy?
To, ile rozwija się rak szyjki macicy, stanowi kwestię indywidualną. W wielu przypadkach HPV mogą pokonać naturalne przeciwciała organizmu – zajmuje to około 2 lata od zakażenia wirusem. Słabszy układ odpornościowy nie zwalczy jednak HPV – wówczas wirus pozostaje w postaci latentnej i infekuje inne osoby. Podczas gdy zmiany skórne wywołane HPV, takie jak kłykciny kończyste, powstają w ciągu kilku tygodni lub miesięcy od zakażenia wirusem, HPV onkogenne daje objawy o wiele później. Zwykle odczuwalne przez kobiety objawy zakażenia takim wirusem dotyczą już niestety rozwoju raka szyjki macicy. Ten może z kolei powstać nawet do 10 lat od zakażenia. Gdy zaczynają występować niewyjaśnione krwawienia z narządu rodnego, dolegliwości bólowe, upławy, bladość, senność i chroniczne zmęczenie, stadium nowotworu może być na tyle zaawansowane, że szanse na jego wyleczenie są nikłe. Dlatego warto wykonać test na HPV(dostępny tutaj) aby ewentualne problemy wykryć na etapie zmian przedrakowych narządów płciowych.
Ważne: większości przypadków raka szyjki macicy można zapobiec robiąc testy na HPV.
Diagnoza HPV – profilaktyka raka szyjki macicy
Niestety, nie istnieje lek na infekcje wirusem HPV. Stąd też tak duże znaczenie działań profilaktycznych. Badanie pod kątem HPV stanowi ważny aspekt profilaktyki raka szyjki macicy. Wymazy pod kątem HPV warto wykonywać oprócz badań cytologicznych, ponieważ są one od nich znacznie wiarygodniejsze. Dzięki technologii molekularno-genetycznej można zdiagnozować nie tylko infekcję HPV, ale również konkretny podtyp wirusa. Wymaz HPV można zrobić w gabinecie lekarskim, a także we własnym domu – za pomocą specjalnego zestawu do samopobrania. Jeśli test na HPV wyjdzie negatywny, zaleca się szczepienie przeciw HPV. Dzięki niemu można ograniczyć ryzyko długotrwałych infekcji HPV typu 16, 31 i 18 najczęściej odpowiadających za rozwój raka szyjki macicy, a także typów 6 i 11 wywołujących kłykciny kończyste. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że szczepionki nie mają 100% skuteczności, dlatego nie zwalniają nas z regularnych badań.
Pamietajmy, że aby ustrzec się przed rakiem szyjki macicy wystarczy zrobić test na HPV raz na 3-5 lat!
Dr n. med. Wojciech Homola, specjalista położnictwa i ginekologii, autor wielu prac naukowych z zakresu HPV oraz profilaktyki raka szyjki macicy, wieloletni wykładowca akademicki. Na codzień prowadzi ciąże, pomaga w doborze antykoncepcji, wykonuje kolposkopie, histeroskopie oraz konizacje szyjki macicy.
